Gelir Kaynakları

Bayburt İli Kop Ve Burnazdere Havzaları Erozyon Kontrolü, Doğal Kaynakların Yönetimi Ve Kırsal Kalkınma Projesi

Türkiye Cumhuriyeti ve Federal Almanya Hükümeti arasında Aralık, 1997 tarihinde erozyonla mücadele konusu ele alınmıştır. Bu doğrultuda TEMA Vakfı “Bayburt İli Kop ve Burnazdere Havzaları Erozyon Kontrolü, Doğal Kaynakların Yönetimi ve Kırsal Kalkınma Projesi” ni hazırlayıp BMZ (Federal Almanya Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Bakanlığı) ye sunmuştur. Proje iki taraf arasında 28.09.2000 tarihinde yapılan bir anlaşma ile kabul edilmiş ve 09.02.2001 tarihinde ise resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bayburt Valiliği ile TEMA arasında işbirliği geliştirilerek Valiliğin projeye aktif katılımı sağlanmıştır. TEMA ve GTZ (Alman Teknik İşbirliği Kurumu) işbirliği ile yürütülen proje, havza bazında katılımcılık ve sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda Bayburt İli’nin 5 köyünü (Kop, Çalıdere, Örence, Demirkaş ve Sığırcı) içeren 14 bin 700 ha. alanda gerçekleştirilmektedir.

Projenin başlıca hedefleri şunlardır:

1. Yöre halkının erozyonla mücadele de etkili önlemler alacak duruma gelmesi;
2. Tarımsal ürünler ve üretim için pazarlama koşullarının iyileştirilmesi;
3. Kamu ve özel kuruluşların doğal kaynakların korunması ve kırsal kalkınma için gerekli önlemlerin planlanması ve uygulanmasını sağlayacak yönde kapasitelerinin geliştirilmesi;
4. Projeden elde edilen deneyimlerin Türkiye’nin diğer bölgelerine yaygınlaştırılması.

Projenin başlangıç aşamasında yöre halkının güvenini kazanmak ve onların kendi kendine yardım edebilme potansiyelini küçük önlemlerle desteklemek için bazı faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda beş köyde kanalizasyon ve fosseptikler kurulmuştur. Tüm köylerde toplam olarak 14.6 km yol çalışması yapılmıştır. Köy meydanlarında biriktirilen ve insan sağlığı ve çevre açısından zararlı olan hayvan gübresinin saklanması için 6 örnek gübre çukurları (Örence-4, Çalıdere-2) yapılmıştır. Ayrıca kadınların isteği üzerine Örence hanları, Çalıdere ve Sığırcı köylerinde fırınlar yapılmıştır. İki köyde nakış kurslarına katkı sağlanmıştır. AÇEV (Anne-Çocuk Eğitim Vakfı) le yapılan işbirliği ile köylerde annelere yönelik bir eğitim programı gerçekleştirilmiştir. Projenin katkıları ile TAP (Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı) ile işbirliği yapılarak proje köylerinde kadınlara yönelik aile planlaması konusunda bir eğitim programı düzenlemiştir. Bu önlemler dışında projenin yukarıda sıralanan hedefleri doğrultusunda 2001-2005 yılları arasında aşağıda açıklanan faaliyetler gerçekleştirilmiştir:

1. Yöre halkının erozyonla mücadelede etkili önlemler alabilecek duruma gelmesi

Proje bölgesinde erozyonla mücadele için yapılan başlıca faaliyetler ağaçlandırma, kuru duvar ve misk eşik çalışmalarıdır. Ağaçlandırma faaliyeti kapsamında kamu ağaçlandırması Çalıdere köyü Palamut tepe mevkiinde 95 ha alanda yapılan işbirliği doğrultusunda AGM Baş Mühendisliği tarafından gerçekleştirilmiştir. Proje tarafından ise köylülerin iş gücünden yararlanılarak 30.000 sarıçam fidanının dikimi 2004 yılında gerçekleştirilmiştir. Ağaçlandırılacak alanların sınırlı olması nedeniyle özel şahıs arazilerinde 14.65 ha alanda ağaçlandırma çalışması gerçekleştirilmiştir. Dere ve tarla kenarlarına ise 21.000 kavak ve 6.000 söğüt dikilmiştir.

Oyuntu erozyonu haline dönüşen alanlardaki dere ve çatlaklarda erozyonu önlemek ve etkin önlemler almak amacıyla derelerde 2000 m3 kuru duvar (Sığırcı’da 432 adet, Demirkaş’da 216 adet, Örence’de 431adet, Çalıdere’de 211 adet, Kop’da 233 adet) ve toplam 11 misk eşik (Örence’de 6, Kop’da 5 adet) yapımı yöre halkı ile birlikte gerçekleştirilmiştir.

Proje bölgesinde yöre halkının bilinçlenmesini ve duyarlığını sağlamak için uzmanlar tarafından yöre halkına erozyonla mücadele ve ağaçlandırmanın önemi, meraların korunması ve ıslahı, yem bitkisi üretimi, kuş burnu üretimi, ahırların iyileştirilmesi gibi konulara ilişkin uygulamalı eğitim çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca 2004 yılı içinde mevcut köylerdeki ilkokul öğrencilerine erozyon konusunda Milli Eğitim ve Çevre Orman İl Müdürlükleri ile işbirliği yapılarak Çevre ve Orman İl Müdürlüğü elemanları tarafından dersler verilmiştir.

Proje kapsamında erozyonla mücadeleyi önlemek amacıyla yapılan kuru duvar çalışmasına yöre halkı aktif olarak katılmıştır. Halkın proje faaliyetlerine katılımı genellikle iş gücü olarak gerçekleştirilmiştir. Proje köylerinde yöre halkından 21 kişi (Sığırcı-1, Demirkaş-5, Örence-5, Çalıdere-1, Kop-9 kişi) kendi şahıs arazilerinde erozyondan korunmak amacıyla fidan dikim çalışmaları yapmışlardır.

2. Tarımsal üretim ve ürünler için pazarlama koşullarının iyileştirilmesi

Bu kapsamda aşağıdaki çalışmalar gerçekleştirilmiştir:

Yem bitkisi üretiminin desteklenmesi

Projenin başladığı 2001 yılında yapılan anket sonuçlarının değerlendirmesine göre proje alanında yaklaşık 199.2 ha. yonca, 13.3 ha korunga üretimi yapılmaktaydı. Yani toplam yem bitkisi üretimi 212.5 ha. alanda uygulanmaktaydı. Proje kapsamında yem bitkisi üretiminin proje köylerinde desteklenmesi ile yem bitkisi üretimi yapılan alan miktarı 540.2 ha.’a yükselmiştir. Köy bazında ekimi gerçekleştirilen yem bitkisi alanlarının miktarı şu şekildedir: Sığırcı-45.3 ha, Demirkaş-110.9 ha., Örence-154.4 ha., Çalıdere-57.8 ha. ve Kop-162.6 ha. Yem bitkisinin türü bazında ekimi yapılan alanların miktarları ise: 136.5 ha yonca, 332.5 ha korunga, 62.6 ha fiğ, 3.6 ha üçgül, 2.6 ha otlak ayrığı ve 3.2 ha triticale’dir. Proje köylerinde yem bitkisi üretiminin desteklenmesi ile yem bitkisi ekili alanlarda toplam artış % 181 olmuştur.

Yem bitkisi üretimine ilişkin olarak proje süresi boyunca uzmanlar yöre halkına “toprağın hazırlanması, ekim için uygun tohum miktarının kullanılması, makinalı ekim yöntemi, yem bitkilerinin uygun hasat zamanları, yem bitkilerinin hasat sonrası en uygun şekilde saklanması ve yem bitkisinden tohum alma teknikleri konusunda uygulamalı bilgilendirme çalışmaları yapmışlardır.

Hayvancılığın iyileştirilmesi

Yöre halkına “hayvan bakımı ve besleme” konusunda uzman tarafından eğitim verilmiştir. Tarım İl Müdürlüğü tarafından ise aşılama konusunda bilgilendirme yapılmıştır.

Hayvan barınaklarında koşulların iyileştirilmesi için proje kapsamındaki 100 ahırda iyileştirme çalışmaları yapılmıştır.

Meraların ıslahı

Bu faaliyet kapsamında sekiz ağılın yapımı gerçekleştirilmiştir (Kop-3, Demirkaş-1, Sığırcı-1, Örence-1 ve Çalıdere-2 tane). Ayrıca 69 suluk (Sığırcı 11, Demirkaş12, Örence 15, Çalıdere 13 Kop 18) meralara yerleştirilmiştir.

Meralar için münavebeli otlatma planları hazırlanmış ve bu planlar yöre halkı ve köy muhtarlıklarının katılımları ile uygulanmıştır. Hayvan sayısının yüksek olduğu köylerde (Kop, Çalıdere ve Örence) yöre halkının otlatma planlarına uymasına ilişkin olarak sorunlar gözlenmiştir. Bu sorunun çözümü için otlatma planı uygulamasına ek olarak çobanlara yönelik “otlatma planına uyulması” konusunda eğitim çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Meralarda otlatma planının uygulanması ile ot verimindeki artış % 50 olmuştur.

Özel kültürlerin test edilmesi

Proje alanında yöre halkına yeni gelir kaynakları yaratmak ve bu faaliyetleri özendirmek amacıyla uzmanların kontrolünde, bölgenin doğal kaynak değerlerinin değerlendirilmesi sonucunda yeni ürünlerin ekimi yapılmıştır. Bölge koşullarının uygunluğu nedeniyle çilek üretiminin proje köylerinde (Sığırcı-1 da., Demirkaş-1 da., Kop-2 da. ve Örence’de 400 m2’lik alanda) tarımsal kimyasallar kullanmaksızın yapılması sağlanmıştır. Ancak bu üretimin fazla işgücü istemesi nedeniyle zamanla ilginin azalmakta olduğu izlenmektedir.

Bölgede kuşburnu doğal olarak yetişmektedir. Halkın meyvelerini toplayarak gelir sağlamaya çalıştığı bu kaynak değerin ekim alanının genişletilerek gelir getirici bir faaliyet olarak özendirilmesi için toplam 12.7 ha (Demirkaş-2.2 ha, Örence-2.1 ha, Kop-7.4 ha) alanda kuşburnu dikimi gerçekleştirilmiştir.

Halkın kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 2125 vişne fidanı köylülerle işbirliği yapılarak proje köylerinde dikilmiştir. Ayrıca bu faaliyet süresince halka yönelik, uzman tarafından uygulamalı “aşılama tekniği” konusunda eğitim verilmiştir.

Arıcılık

Arıcılık gelir arttırıcı bir faaliyet olarak bölgede desteklenmiştir. Bu amaç doğrultusunda 198 erkek ve 130 kadına arıcılık konusunda teorik ve uygulamalı eğitim verilmiştir. Organik bal üretiminin bölgede desteklenmesi için, proje uzmanlarınca ilgili konuda eğitim çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Halk arıcılık faaliyetine istekle katılmış ve çok ilgi göstermiştir.

3. Kamu ve Özel Kurumların doğal kaynakların korunması ve kırsal kalkınma için gerekli önlemlerin planlanması ve uygulanmasını sağlayacak yönde kapasitelerinin geliştirilmesi

Projenin bu hedefinin gerçekleştirilmesi için Valilik, Tarım İl Müdürlüğü, Köy Hizmetleri, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Başmühendisliği, proje köylerinin beş muhtarı, her köydeki ihtiyar heyetinden bir kişinin bulunduğu bir “Danışma Kurulu” oluşturulmuştur. Bu kurul düzenli aralıklarla toplanarak proje faaliyetleri hakkında bilgilendirilmekte ve ayıca kurumlar arasında proje faaliyetlerine ilişkin bilgi akışı sağlanmaktadır. Bu kurul çalışmaları kapsamında Çevre ve Orman Müdürlüğü Palamuttepe’deki erozyon ve ağaçlandırma çalışmasını, Köy Hizmetleri köylerdeki kanalizasyonların yapımını, Tarım İl Müdürlüğü köylerde yem bitkisi ve hayvancılık faaliyetlerine ilişkin bilgilendirme ve eğitim programlarını ve Çevre ve Orman İl Müdürlüğü ilkokullarda erozyon konusunda eğitim vermeleri ile proje faaliyetlerine katkı sağlamışlardır. Ayrıca proje kapsamında yapılan tüm eğitim programlarına belirtilen kurumların uzmanlarının katılımı sağlanarak, onların doğal kaynakların korunması ve kırsal kalkınma konularına ilişkin olarak kapasitelerinin geliştirilmesine destek verilmiştir.

4. Projeden elde edilen deneyimlerin Türkiye’nin diğer bölgelerine yaygınlaştırılması

Sürdürülebilir kalkınmanın önemli bir ilkesi olan katılımcılığın gerçekleştirilmesi amacıyla projenin planlama aşamasında bölgesel kurum ve kuruluşların ve yöre halkının planlamaya aktif katılımını sağlayan toplantı ve seminerler düzenlenmiştir. Katılımcılığın planlama aşamasından itibaren sağlanması projenin pratikte başarılı bir şekilde uygulanmasına önemli katkı sağlamıştır. Projenin uygulama süresi boyunca, projeden elde edilen deneyimlerin tanıtılması ve paylaşılması amacıyla seminer, çalıştay ve toplantılar düzenlenmiştir. Örneğin, Bayburt projesi örneğinde bir seminer (Erozyonla Mücadele ve Kırsal Kalkınma Projelerinde Sosyal Boyut, 8-10 Aralık 2003, Erzurum) ve “Türkiye’de Kırsal Yerleşimler için Atıksu Yönetimi ve Geri Kazanımı” na ilişkin iki çalıştay (14-15 Şubat 2004, Ankara ve 29-30 Kasım 2004, İzmir) düzenlenmiştir. Bu toplantılara değişik kurumlardan uzmanların, yöre halkının ve diğer ilgili grupların katılımı sağlanmıştır.

Projeden elde edilen deneyimlerin tanıtımının yapılarak yaygınlaştırılması için bölgeye bir basın gezisi düzenlenerek projenin tanıtımı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca proje faaliyetlerini tanıtan broşürler hazırlanarak ilgili kişi ve kurumlara dağıtılmıştır. Projenin web sitesi (www.erosion-bayburt.com) kurularak proje ile ilgili bilgilere kolay erişim gerçekleştirilmiştir.